Kiedyś urlop na żądanie. Teraz praca na żądanie. Czyli o transformacji modelu pracy.

Wzrost zainteresowania nowymi formami pracy wpływa na wzrost liczby freelancerów. W Polsce, pod koniec września 2020 r., liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych dla osób fizycznych (dane GUS) wzrosła o 17,2 proc. 

Autorzy raportu "Freelancing w Polsce - edycja 2020” prognozują, że liczba freelancerów w ubiegłym roku mogła przekroczyć pół miliona. Dodatkowo ponad połowa ankietowanych (54 proc.) w badaniu „Workforce View 2020” wskazuje na możliwość uzyskiwania większych zarobków jako freelancer lub pracownik kontraktowy niż miałoby to miejsce w przypadku tradycyjnej umowy o pracę. Takiego zdania są w szczególności osoby młode w przedziale wiekowym od 18 do 24 lat (65 proc.). 

Na świecie rośnie też liczba freelancerów charakteryzujących się specjalistycznymi kompetencjami i kwalifikacjami, a platformy takie jak InnoCentive i Kaggle dają możliwość rozwiązywania problemów wśród społeczności zaawansowanych technologicznie użytkowników. Rośnie także liczba firm gotowych korzystać ze współdzielonej wiedzy, uznających ten model za bezpieczniejszy i efektywniejszy. W badaniach Harvard Business School i  Boston Consulting Group dwie trzecie badanych liderów potwierdziła, że spodziewa się coraz częściej „wynajmować”, „pożyczać” lub „dzielić się” talentami, aby zaspokoić specjalistyczne potrzeby swoich firm. Połowa badanych za „wysoce możliwe” wskazała korzystanie z usług „wynajmowanych” pracowników w przyszłości jako podstawowego narzędzia w tym zakresie. 

Pandemia COVID- 19 wzmocniła trendy, które były obserwowane w ostatnich latach. Z badania „COVID-19 Business PulseSurvey (COV-BPS) – Polska” przeprowadzonego przez Bank Światowy i PARP wynika, że 32 proc. firm zaczęło korzystać bądź zwiększyło użycie wyspecjalizowanych aplikacji lub platform cyfrowych w celach biznesowych. Dla przykładu MS Teams ma już na świecie ponad 75 milionów użytkowników dziennie. Globalne wyniki opublikowane za trzeci kwartał 2020 roku przez Zoom Video Communicator Inc. mówią o ok. 433 700 klientach zatrudniających  minimum 10 pracowników. Stanowi to wzrost o 485 proc. w stosunku do roku poprzedniego. Rozwój technologii pozwolił firmom w przeciągu kilku tygodni  przenieść swoje funkcjonowanie do przestrzeni wirtualnej a milionom ludzi, często po raz pierwszy, na świadczenie pracy zdalnie.

Najprawdopodobniej sens, cel oraz forma pracy będzie ulegała dalszym przeobrażeniom.  Dzięki rozwojowi technologii zacierają się granice geograficzne i językowe. Praktyka pokazuje, że dla wielu pracowników świadczących usługi zdalnie traci znaczenie fakt czy ich pracodawca znajduje się trzy ulice czy trzy tysiące kilometrów od miejsca ich pobytu. Z badania EY wynika, że pracownicy kontraktowi jako główne zalety swojej pracy postrzegają: elastyczność (80 proc. wskazań), możliwość decydowania o swoim czasie i zleceniach (49 proc.) oraz możliwość pracy z domu (33 proc.). Te argumenty zaczynają mieć coraz większe znaczenie także dla pracowników  etatowych, dla których  jedynym ograniczeniem była dotąd możliwość zmiany miejsca zamieszkania. Pracodawcy znajdujący się pod presją podejmowania coraz szybszych działań są częściej zainteresowani skorzystaniem z usług  freelancera, który zapewni im dostęp do poszukiwanego zestawu umiejętności adekwatnych do prowadzonych projektów. Większa elastyczność, skalowalność i szybkość reakcji zwiększa tempo dostosowania się firm do transformacji rynku pracy, opartego na coraz większej niezależności pracowników i pracodawców, których łączą wybrane projekty, a nie etat. 

W 2021 roku coraz częściej będą pojawiały się pytania o to jak skutecznie rekrutować nowych pracowników nie ograniczając wyboru specjalistów do konkretnego kraju. Jak wdrażać nowych pracowników do pracy zdalnej czy hybrydowej oraz efektywnie korzystać z pracy ekspertów zewnętrznych. Istotne pytanie dotyczy również sposobu kształtowania współpracy oraz myślenia o kulturze organizacji wśród zespołów funkcjonujących wirtualnie. Wspomniane badanie EY „Nowy trend w formule zatrudniania. Era freelancera” wskazuje, że firmy mają trudność z wypracowaniem optymalnego modelu operacyjnego wspierającego procesy rekrutacji i zarządzania pracownikami zdalnymi. Procesy wielu firm dotyczące pracowników kontraktowych są w ramach organizacji rozproszone. Ocena efektywności niejednokrotnie opiera się na bardzo podstawowych systemach niepopartych przemyślaną analityką danych, a procesy on i offboardingowe praktycznie nie istnieją. 55 proc. pracowników kontraktowych objętych badaniem EY przyznaje, że nie przeszło procesu onboardingu przy rozpoczęciu współpracy ze zleceniodawcą. Może to rodzić różne ryzyka dla otwartych na taką współpracę firm.

W organizacjach coraz częściej będą potrzebni trenerzy, mentorzy oraz „łącznicy” zarówno dla pracowników rekrutowanych do zdalnych zespołów, jak również dla freelancerów. Konieczność wsparcia komunikacji kierowanej do zespołów pracujących zdalnie oraz charakteryzujących się zmiennym składem będzie niezwykle istotna dla zbudowania efektywnej współpracy oraz monitorowania postępów. Taką rolę powinni przejąć pracownicy z wewnątrz organizacji obdarzeni nie tylko zmysłem organizacyjnym, ale posiadający wysokie umiejętności z dziedziny komunikacji  oraz wyróżniający się inteligencją emocjonalną.

Rosnąca liczba pracowników niezależnych i coraz większe zainteresowanie zdalną formą świadczenia usług  pokazują, że kodeksowe założenia umowy o pracę nie odpowiadają potrzebom obecnej sytuacji rynkowej. Pracownicy oczekują możliwości elastycznego wyboru sposobu i godzin pracy. Trend ten wskazywany przez EY w raporcie: „Nowy trend w formule zatrudniania. Era freelancera” zyskuje na znaczeniu. Przemawiają za tym również doświadczenia związane z pandemią wymagające niestandardowego sposobu zarządzania oraz kontroli kosztów. Korzystanie z pracowników kontraktowych pozwala pracodawcom reagować na wzrost i spadek popytu, które są związane już nie tylko z sezonowymi trendami, ale - przede wszystkim – z pandemią Covid-19.

Doświadczenia roku 2020 wzmocniły również trend Do It Yourself (DIY), który stał się częścią kultury masowej. Transformacja przestrzeni życiowych poprzez dostosowanie ich do potrzeb zawodowych, a często też edukacyjnych to jedno z kluczowych doświadczeń minionego roku. Praca z  domu zatarła granice pomiędzy obszarem zawodowym i prywatnym. Znana rutyna dnia codziennego została zburzona przez konieczność szybkiego dostosowania się do nowego rytmu pracy powodując w wielu przypadkach wypalenie zawodowe zwiększając poczucie zmęczenia, które opisane zostało jako home office fatigue.

Najbliższe miesiące to czas na podjęcie zintensyfikowanej współpracy pomiędzy pracownikami i pracodawcami w celu wspólnego zaprojektowania rozwiązań, które umożliwiają ludziom efektywną pracę z domu lub pracę w formie hybrydowej. Większe doświadczenie w tej materii mają freelancerzy. Dlatego wiele zadań może być zlecanych właśnie im bez konieczności prowadzenia dodatkowej rekrutacji w firmach.  

2020 rok był wymuszonym przez pandemię swoistym eksperymentem skuteczności funkcjonowania przedsiębiorców w świecie wirtualnym. Firmy poradziły sobie z tym wyzwaniem. 80 proc. z nich zadeklarowało, że zmieniło sposób prowadzenia swojej działalności lub świadczenia usług w wyniku pandemii koronawirusa. W tym kontekście pojawia się naturalne pytanie o bezpieczeństwo danych wykorzystywanych w pracy zdalnej. Zdaniem 62 proc. badanych przez firmę Cisco, zabezpieczenie dostępu do sieci i zasobów firmowych to największe wyzwanie w zakresie cyberbezpieczeństwa z którym mierzy się najwięcej organizacji obsługujących pracowników zdalnych. Tymczasem według danych GUS, jedynie 30 proc. przedsiębiorstw w Polsce posiadało możliwość połączenia pracowników przez bezpieczne, szyfrowane połączenia VPN.

Możliwość korzystania z umiejętności freelancerów staje się jednym z najważniejszych narzędzi umożliwiających konkurowanie firm. Przyspiesza to transformację rynku pracy i na nowo kształtuje podejście do nowych, elastycznych form pracy i współpracy. Efektywne wykorzystywanie umiejętności niezależnych ekspertów wewnątrz organizacji, nowe formy prawne pracy oraz kwestie wynagradzania pracowników to główne wyzwania w kolejnych miesiącach. Zmiana sposobu myślenia i definiowania czym jest dzisiaj praca następuje  wśród pracodawców i samych pracowników. Ten trend w najbliższym czasie zyska jeszcze bardziej na znaczeniu. 

Współautorami artykułu są: 

Witold Widurek, Associate Partner, EY, People Advisory Services 

Monika Dawid - Sawicka, ekspertka rynku pracy