Wpływ COVID-19 na szacunek oczekiwanych strat kredytowych

Niniejsza publikacja zawiera podsumowanie i komentarze EY na temat sprawozdawczości finansowej banków zgodnej z MSSF w czasach kryzysu COVID-19 dotyczące ujęcia modyfikacji instrumentów finansowych oraz szacunku oczekiwanych strat kredytowych.

Wykorzystanie  odpowiednich i potwierdzonych informacji

Fundamenty stosowania MSSF 9 w czasach kryzysu - zarówno ocena istotnego wzrostu ryzyka kredytowego („SICR”), jak i kalkulacja oczekiwanych strat kredytowych („ECL”) - powinny nadal opierać się na racjonalnych i możliwych do udokumentowania informacjach, które jednocześnie są dostępne dla jednostki bez nadmiernych kosztów lub starań. RMSR przyznaje, że w tym czasie może być trudno uwzględnić specyficzne skutki epidemii COVID-19 oraz związanych z nią środków wsparcia rządowego w oparciu o kompletne i potwierdzone podstawy. MSSF 9 podkreśla, że „Stopień wnikliwości osądu wymagany do oszacowania oczekiwanych strat kredytowych zależy od dostępności szczegółowych informacji.”1 Ponadto Komitet Bazylejski, w wytycznych z 2015 roku2 zauważył, że dla największych banków na świecie „Przegląd i analiza bieżących informacji w zakresie prognoz jest niezbędne i nie należy ich unikać ze względu na nadmierne koszty lub istniejącą niepewność co do formułowania prognozowanych scenariuszy.” Pokazuje to, że brak danych nie powinien powodować braku aktualizacji oceny SICR i oszacowania ECL, co zostało przeanalizowane w kolejnych punktach. Niewątpliwe odpowiednie ujawnienia dotyczące wykorzystywanych scenariuszy będą konieczne. 

Modyfikacje instrumentów finansowych

Udogodnienia i środki wprowadzane przez banki i rządy w celu pomocy firmom i osobom fizycznym w stawianiu czoła negatywnym skutkom COVID-19 takie jak wydłużenie terminu spłaty, umorzenie odsetek lub długu, mogą spowodować zmianę warunków umownych aktywów finansowych i wymagają oceny faktów i okoliczności z perspektywy ich skali.

Zgodnie z MSSF 9 niezbędny jest osąd w celu ustalenia, czy modyfikacja jest „istotna”, co skutkowałoby wyłączeniem składnika aktywów i ujęciem:

• Jeżeli tak, zmodyfikowany składnik aktywów uznaje się za „nowy” składnik aktywów finansowych, a kredytodawca powinien ująć go według aktualnej wartości godziwej i ocenić, czy składnik aktywów na moment początkowego ujęcia nie jest dotknięty utratą wartości ze względu na ryzyko kredytowe (co skutkuje rozpoznaniem POCI);
• Jeżeli nie, kredytodawca powinien zachować pierwotną efektywną stopę procentową (ESP) i uwzględnić korektę aktualizującą (tzw. „catch-up”) z tytułu zmian oczekiwanych przepływów pieniężnych zdyskontowanych według pierwotnej ESP w rachunku zysków i strat, a także ustalić, czy doszło do istotnego wzrostu ryzyka kredytowego. 

Jednostka powinna oszacować istotność wyniku z tytułu modyfikacji, przed dokonaniem przeglądu SICR i re-estymacji ECL w odniesieniu do zmodyfikowanego składnika aktywów finansowych.

Prawdopodobnie, w zdecydowanej większości przypadków, zmiany polegające na udzieleniu tzw. wakacji kredytowych (polegających na zawieszeniu płatności i przedłużenie terminu spłaty kredytu przy jednoczesnym naliczeniu odsetek w okresie zawieszenia) jak również umorzeniu części składnika aktywów finansowych (np. wartości 3-miesięcznych odsetek) nie będą skutkować zaprzestaniem ujmowania aktywów. W takim przypadku skutki umorzenia odsetek lub kapitału (mierzone przy zastosowaniu pierwotnej efektywnej stopy procentowej kredytu) powinny być oszacowane i jeżeli istotne wykazywane jako koszt w rachunku zysków i strat.

Rozważania ESMA również wskazują, iż jeżeli rozwiązanie stanowi tymczasową ulgę dla dłużników, a wartość ekonomiczna netto pożyczki nie jest znacząco zmieniona, modyfikacja prawdopodobnie nie zostałaby uznana za istotną. 

Klasyfikacja do etapu 2

Według Rady podmioty nie powinny w obecnej sytuacji kryzysowej stosować metodyki szacowania oczekiwanych strat kredytowych w sposób automatyczny. Na przykład, przyznanie udogodnień wszystkim kredytobiorców nie powinno skutkować wnioskiem, że mamy do czynienia ze znacznym wzrostem ryzyka kredytowego w przypadku wszystkich tych instrumentów. W celu oceny SICR, MSSF 9 wymaga, aby jednostki dokonały oceny zmian ryzyka niewykonania zobowiązania w oczekiwanym okresie ich życia.

Organy regulacyjne odwołują się również do ”elastyczności” MSSF 9 przy określaniu, kiedy nastąpił znaczny wzrost ryzyka kredytowego, biorąc pod uwagę zarówno wskaźniki ilościowe, jak i jakościowe w przewidywanym okresie życia instrumentu oraz uwzględniając skutki programów rządowych wspierających kredytobiorców. W związku z tym przyznanie moratorium płatniczego lub zrzeczenie się dochodzenia praw z tytułu naruszenia umowy (złamanie kowenantów umownych), samo w sobie nie powinno być traktowane za automatyczną przesłankę dla SICR. Zarówno ESMA jaki i PRA podkreślają potrzebę odróżnienia tymczasowego zapotrzebowania na płynność od znacznego wzrostu ryzyka kredytowego. PRA kładzie również nacisk na to, że przy ustalaniu tego na indywidualnym poziomie kredytobiorcy dostępne mogą być jedynie bardzo ograniczone informacje. Ponadto, zarówno ESMA jak i PRA uważają, że założenie „30-dniowego terminu przeterminowania (DPD)” jako przesłanki znacznego wzrostu ryzyka kredytowego (SICR) może zostać w tych okolicznościach zawieszone.

Regulatorzy uważają, że w przypadku gdy ocena klasyfikacji do danego etapu na zasadzie indywidualnej nie jest możliwa, konieczne może okazać się zastosowanie podejścia zbiorowego. ESMA odwołuje się do przykładów ilustracyjnych 38 i 39 w MSSF 9, które pokazują, w jaki sposób można to zrobić.

Wpływ księgowy wakacji kredytowych oraz ulg dla kredytobiorców na oczekiwane straty kredytowe zależy od szczegółów proponowanych udogodnień. Niektóre środki pomocowe (na przykład przedłużenie terminu spłaty o 3 lub 6 miesięcy) mogą być automatycznie stosowane do wszystkich kredytobiorców, niezależnie od zmian poziomu ich ryzyka, czy zdolności kredytowej. W takim przypadku odroczenie spłaty niekoniecznie musi oznaczać sam w sobie znaczny wzrost ryzyka kredytowego (SICR).

Jeśli środki pomocy są dostępne tylko dla tych, którzy spełniają określone kryteria, podmioty muszą szczegółowo ocenić, czy same te kryteria mogą wskazywać na znaczny wzrost ryzyka kredytowego dla wszystkich dotkniętych kredytobiorców. Na przykład, znaczny wzrost ryzyka kredytowego prawdopodobnie wystąpiłby, gdyby pożyczkobiorca wystąpił o udogodnienie, które jest dostępne tylko dla przedsiębiorstw, które zawiesiły działalność lub osób, które straciły zatrudnienie. Innym przykładem jest odroczenie spłaty kredytu, oferowane wszystkim podmiotom wybranych branż (np. podmiotom zajmującym się hotelarstwem i biurami podróży). Taka okoliczność może wskazywać, że kredytobiorcy w tej branży są narażeni na wyższe ryzyko prowadzonej działalności, a tym samym całościowe większe prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania (PD). W połączeniu z innymi racjonalnymi i uzasadnionymi informacjami, prawdopodobnie doprowadzi to do klasyfikacji kredytów i innych ekspozycji w tym portfelu lub ich części do etapu 2. Ocena powinna być przeprowadzona niezależnie od faktu, że udogodnienie jest wprowadzane przepisami ustawowymi czy autonomiczną decyzją danej instytucji finansowej. Oczekuje się również, że w świetle wszystkich faktów i okoliczności banki dokonają oceny w celu ustalenia, czy są to kredyty dotknięte utratą wartości i powinny być zaklasyfikowane jako Etap 3. 

Obserwacje dotyczące klasyfikacji do Etapu 2:

• Zgadzamy się z RMSR i organami regulacyjnymi, że tymczasowe moratorium na płatności lub zrzeczenie się dochodzenia praw z tytułu naruszenia umowy nie powinny być same w sobie, przy innych niezmienionych okolicznościach, uważane w obecnej sytuacji za powody do identyfikacji znacznego wzrostu ryzyka kredytowego. Jest tak również w przypadku, jeżeli wprowadzenie moratorium powoduje stratę pożyczkodawcy (np. jeżeli wypłaty odsetek są zmniejszone lub zniesione), jeżeli są udzielane niezależnie od indywidualnych okoliczności kredytobiorcy;
• Ta sama zasada powinna mieć zastosowanie do maksymalnego wykorzystywania limitów kredytów w rachunku bieżącym lub o podobnym charakterze w celu zapewnienia płynności , jeżeli zazwyczaj takie postępowanie spółki uważane jest za przesłankę znacznego wzrostu ryzyka kredytowego;
• Zgadzamy się również, że z podobnych względów w obecnej sytuacji uzasadnione może okazać się odrzucenie założenia „30-dniowego terminu przeterminowania”. Jeśli takie zdarzenia są automatycznymi przesłankami znacznego wzrostu ryzyka kredytowego należy rozważyć zmianę stosowanych kryteriów SICR;
• Brak podejścia automatycznego - kredytodawcy powinni dokonać oceny i rozróżnić pomiędzy dłużnikami, których sytuacja finansowa zostanie dotknięta pandemią przejściowo od tych, którzy mogą być narażeni na bardziej trwałe efekty;
• Powyższa identyfikacja może być trudna dla klientów detalicznych, z powodu ograniczonej dostępności danych na potrzeby takiego ustalenia dla poszczególnych kredytobiorców. Należy w tym celu rozważyć wykorzystanie dostępnych danych behawioralnych;
• W przypadku ekspozycji komercyjnych na ogół dostępne jest więcej informacji na temat poszczególnych dłużników, jednak ocena znacznego wzrostu ryzyka kredytowego będzie nadal trudna. Kredytodawca może także rozważyć, czy kredytobiorcy w niektórych branżach (np., linie lotnicze, turystyka i branża hotelarska) są narażeni na większe ryzyko kontynuacji działalności gospodarczej, a tym samym zwiększonego prawdopodobieństwa wystąpienia niewypłacalności (PD). W szczególności należy dokonać oceny kredytobiorców dla których prawdopodobieństwo niewypłacalności (PD) było już zbliżone przed rozpoczęciem kryzysu do poziomu, który wywołałby znaczny wzrost ryzyka kredytowego (SICR);
• Ze względu na nietypowe okoliczności możliwe jest, że banki zaobserwują zmiany wskaźników ryzyka na poziomie pożyczkobiorcy dopiero po pewnym czasie i będą wtedy w stanie ponownie ocenić ekspozycje dotknięte obecną sytuacją. W celu przyśpieszenia identyfikacji zmian jakości kredytowej, które nie zostały jeszcze wykryte na poziomie indywidualnym, właściwe może być dostosowanie ratingów i prawdopodobieństw niewykonania zobowiązania na zasadzie grupowej, biorąc pod uwagę takie wspólne charakterystyki jak branża czy analiza łańcucha dostaw i popytu. Możliwym podejściem może być przeniesienie do Koszyka 2 części tych klientów, którzy otrzymali wakacje kredytowe;
• Powyższe może mieć wpływ na procesy i zasady zarządzania ryzykiem w zakresie monitorowania i raportowania zdarzeń kredytowych, a także na sposób zarządzania relacjami z klientami i opóźnieniami w płatnościach;
• Sporządzający sprawozdania finansowe muszą odpowiedzieć na pytanie jak uwzględnić fakt że informacje historyczne dostępne do oszacowania oczekiwanych strat kredytowych (w szczególności straty wynikającej z niewykonania zobowiązania) mogą nie być reprezentatywne dla bieżących okoliczności, wynikających ze skutków wybuchu pandemii. Jakich zmian w zakresie stosowania standardu MSSF 9 oraz modelowania parametrów ryzyka należy wymagać w tych czasach COVID-19? Praktyka się dopiero tworzy. 

Scenariusze makroekonomiczne

RMSR oczekuje, że przy definicji przewidywanych warunków makroekonomicznych podmioty powinny wziąć pod uwagę zarówno skutki COVID-19, jak i przyznane wsparcie rządowe. Ostrzega również, że niektóre założenia i powiązania leżące u podstaw sposobu dotychczasowych szacunków oczekiwanych strat kredytowych (ECL), w obecnym środowisku mogą już nie być adekwatne. Rada oczekuje jednak, że zmiany warunków gospodarczych zostaną odzwierciedlone w scenariuszach makroekonomicznych oraz w ich wagach oraz, w przypadku gdy skutki Covid-19 nie mogą być odzwierciedlone w modelach, konieczne będzie rozważenie korekt. Rada podkreśla również, że środowisko gospodarcze podlega szybkim zmianom, więc aktualizowane fakty i okoliczności powinny być monitorowane.

PRA wskazuje, że biorąc pod uwagę ograniczony czas na ponowną ocenę związku pomiędzy ryzykiem kredytowym a zmiennymi ekonomicznymi, należy położyć większy nacisk na proces kontroli dotyczący określenia scenariuszy i korekt zarządczych oraz zakres ujawnień w tym zakresie. Jednocześnie ostrzega jednak o ryzyku multiplikacji, zawyżenia wpływu poprzez ujęcie wpływu COVID-19 w kilku elementach, parametrach równocześnie. Wszystkie organy regulacyjne podkreślają potrzebę oceny nie tylko charakteru wstrząsu gospodarczego spowodowanego pandemią, ale także wpływu wsparcia ekonomicznego i środków pomocy. Biorąc pod uwagę wyzwania związane z przygotowaniem szczegółowych prognoz w przyszłości, zalecają one uwzględnienie ustalonych długoterminowych tendencji gospodarczych przy szacowaniu oczekiwanych strat kredytowych w dłuższej perspektywie czasowej. PRA wskazuje, że w wielu przypadkach może wymagać skrócenia okresu prognozowania i znacznie szybszego powrotu do długoterminowej tendencji historycznej. EBC wskazał, że przedstawi bankom centralnym scenariusze makroekonomiczne w celu wsparcia ich obliczeń oczekiwanych strat kredytowych. 

Nasze obserwacje dotyczące określenia scenariuszy makroekonomicznych oraz ich wag:

• Obecna sytuacja prawdopodobnie nie znajduje odzwierciedlenia w żadnym ze scenariuszy stosowanych do szacunków oczekiwanych strat kredytowych na koniec poprzednich okresów sprawozdawczych. Wyzwaniem będzie oszacowanie wpływu pandemii COVID-19 na określone sektory, regiony i kredytobiorców;
• W określeniu scenariuszy pomocne mogą być założenia, wskazówki czy scenariusze makro zdefiniowane przez niektóre organy regulacyjne czy banki centralne. Nie ma jeszcze konsensusu, co do prognoz na przyszłość i prawdopodobnie taka sytuacja może się utrzymywać przez pewien czas. Oznacza to konieczność eksperckiej oceny w zakresie określenia i zastosowania dla celów rachunkowych scenariuszy makroekonomicznych;
• Scenariusze powinny odzwierciedlać ewentualne skutki i nasilenie pandemii, jak również, jak długo skutki Covid-19 będą widoczne oraz szybkość, z jaką gospodarki powrócą do normalnego funkcjonowania, co pozostaje jedną z głównych niewiadomych;
• Scenariusze powinny uwzględniać wpływ skutków polityki rządowej, ale ocena wpływu programów na gospodarkę oraz poszczególnych kredytobiorców będzie istotnym wyzwaniem;
• Konieczna będzie także aktualizacja stosowanych wag prawdopodobieństwa, gdyż dla scenariusza podstawowego może zostać zastosowana niższa waga, ze względu na istniejącą niepewność, natomiast wyższe wagi mogą zostać przypisane scenariuszom negatywnym;
• Istotne jest rozważenie zastosowania odgórnych korekt zarządczych, aby wziąć pod uwagę niepewność związaną z szacunkiem oczekiwanych strat kredytowych, które nie zostały jeszcze w pełni uwzględnione w konstrukcji czy parametrach modelu ECL. W tym celu właściwe może być nakreślenie kilku możliwych scenariuszy tego, co może się wydarzyć w ciągu najbliższych sześciu - dwunastu miesięcy i przypisanie im wag, aby upewnić się, że każda korekta odzwierciedla naturalną niepewność i nieliniowość potencjalnych wyników;
• Należy również rozważyć, czy modele ECL uwzględniają skutki takich okoliczności, jak na przykład wakacje kredytowe czy naruszenia kowenantów. Jeśli tak jest, może być konieczne zastosowanie korekt, które pozwolą na odwrócenie ujętych wcześniej efektów; 

Wszelkie szacunki makroekonomiczne przyjmowane na koniec pierwszego kwartału 2020 roku będą miały charakter tymczasowy i będą musiały zostać zweryfikowane w kolejnych okresach sprawozdawczych, w związku z rozwojem wydarzeń oraz pojawianiem się kolejnych informacji na temat poziomu zakłóceń wywołanych wybuchem epidemii koronawirusa. 

Wpływ pomocy i gwarancji rządowych

Aktualne uruchomiane są zróżnicowane narzędzia pomocowe rządu, mające na celu zrekompensowanie podmiotom strat, które poniosły bezpośrednio lub pośrednio w wyniku pandemii. Chociaż zabezpieczenie nie ma wpływu na ocenę znaczącego wzrostu ryzyka kredytowego, ESMA podkreśla, że wpływ gwarancji publicznych na wycenę oczekiwanych strat kredytowych będzie zależał od tego, czy są one uważane za integralną część warunków umowy kredytu czy są ujmowane odrębnie.3 W grudniu 2015 roku Grupa Przejściowa ds. Wdrożenia MSSF 9 stwierdziła, że środki poprawy jakości kredytowej uwzględniane w szacunku oczekiwanej straty kredytowej nie powinny ograniczać się do tych elementów, które są częścią warunków umownych. Gwarancje nie są standardowo uznawane za integralną część kredytu, jeżeli nie były one przewidywane w momencie pierwotnie udzielonego kredytu. ESMA uważa jednak, że „w przypadku, gdy gwarancja publiczna zostanie udzielona w połączeniu z powszechnie obowiązującymi moratoriami długu lub środkami wsparcia gospodarczego i pomocy państwa” będzie uznawane za integralną część warunków umownych kredytu.

Nasze obserwacje dotyczące wpływu pomocy i gwarancji rządowych:

• Wpływ posiadanych zabezpieczeń i innych elementów wsparcia jakości kredytowej na parametr straty z tytułu niewykonania zobowiązania („LGD”) powinien zostać uwzględniony zarówno w przypadku ocen indywidualnych, jak i zbiorowych, biorąc pod uwagę wpływ pandemii na wartości zabezpieczeń i gwarancji ( ceny akcji lub obligacji, wartości nieruchomości i zdolność kredytowa każdego poręczyciela);
• Ocena, czy gwarancja publiczna jest integralną częścią warunków umownych składnika aktywów finansowych, wymaga osądu;
• Opinia ESMA jest pomocna, jednakże konieczna może być ocena poszczególnych faktów i okoliczności, a wnioski mogą się różnić w zależności od rodzaju oferowanej gwarancji rządowej;
• Nawet jeżeli gwarancja nie kwalifikuje się jako „integralna” część umowy kredytu, w wielu przypadkach będzie możliwe ujmowanie korzyści z gwarancji jako aktywów z tytułu prawa do zwrotu kosztów, analogicznie do MSR 37 lub dotacja rządowa zgodnie z MSR 20. 

Ujawnienia

Ujawnienia są kluczowe. RMSR podkreśla, że MSSF 9 oraz związane z nimi ujawnienia w obecnej sytuacji kryzysu COVID-19 mogą zapewnić użytkownikom sprawozdań finansowych niezbędną przejrzystość. ESMA wskazuje na znaczenie ujawnienia osądów dotyczących tego, w jaki sposób wpływ pandemii i związanych z nią środków wsparcia został uwzględniony w ocenie znaczącego wzrostu ryzyka kredytowego oraz w pomiarze oczekiwanej straty kredytowej, jak również w głównych ryzykach i niepewnościach, przed którymi w obecnej sytuacji stoi jednostka. ESMA przypomina również, że biorąc pod uwagę rozmiar wpływu, w śródrocznym sprawozdaniu finansowym należy podać wystarczające informacje na temat zdarzeń i transakcji od końca poprzedniego roku.

Biorąc pod uwagę nieodłączny poziom niepewności oraz wrażliwość osądów i szacunków, ujawnienie kluczowych przyjętych założeń i osądów przyjętych przy szacowaniu oczekiwanej straty kredytowej , jest niezmiernie istotne. W szczególności dotyczy to przypadku, gdy zostaną one prawdopodobnie istotnie zaktualizowane w porównaniu z kluczowymi założeniami, osądami i szacunkami zastosowanymi w ostatnim rocznym sprawozdaniu finansowym. Obejmowałyby one kluczowe wartości makroekonomicznych danych wsadowych, wykorzystywanych w analizie scenariuszy oraz wagi prawdopodobieństw tych scenariuszy, a także założenia przyjęte do ustalenia, w jaki sposób uwzględniono różne wyzwania dla poszczególnych sektorów, a także efekt wszelkich korekt zarządczych.

Ponadto, banki powinny ujawniać takie informacje, aby umożliwić użytkownikom sprawozdań finansowych zrozumienie charakteru wszelkich istotnych udogodnień oferowanych pożyczkobiorcom, w tym tych wprowadzanych przez rządy, oraz tego, w jaki sposób oceniły, czy stanowią one wakacje kredytowe, czy skutkują istotną modyfikacją umów, ich wpływu na klasyfikację do poszczególnych etapów i wpływu na ogólny szacunek oczekiwanych strat kredytowych.

Kluczowe działania 

Kluczowe działania w zakresie szacunku oczekiwanych strat kredytowych

1. Przeprowadzenie oceny istotności wpływu modyfikacji wynikających z wakacji kredytowych i odpowiednie zaimplementowanie jest jednym z działań do wykonania 
2. Ocena i analiza dotychczasowych przesłanek SICR i ich redefinicja w celu m.in. eliminacji automatyzmu, a więc odpowiednie uwzględnienie obecnych okoliczności jest nieodzowne
3. Niezbędna jest rewizja wykorzystywanych scenariuszy makroekonomicznych oraz przypisanych im wag mających wpływ na szacunki ECL 
4. Dołożenie wszelkich starań, aby dostosować szacunki ECL, a ujawnienia w obszarze przyjętych założeń, szacunków i osądów są kluczowe dla jakości i transparentności sprawozdawczości finansowej 
5. Wypracowania wymagają nowe metody oceny sytuacji finansowych kredytobiorców w przypadku ograniczeń w zakresie dostępnych danych 
6. Procesy w finansach i ryzyku będą wymagały zmian, aby umożliwić szybkie i sprawne uwzględnianie napływających i nowych informacji z uwagi na dynamiczny rozwój sytuacji związanej z pandemią